تهران، خیابان ولیعصر، پایین‌تر از سه راه جمهوری، کوچه سخنور، ساختمان شماره 117، طبقه 5
021-66709528
تهران، خیابان ولیعصر، پایین‌تر از سه راه جمهوری، کوچه سخنور، ساختمان شماره 117، طبقه 5
021-66709528
در محیط‌های آزمایشگاهی، بیمارستان‌ها و صنایع غذایی، برای استریل کردن ابزار، مواد و تجهیزات مصرفی به دمایی بالاتر از 100 درجه سانتیگراد نیاز است. در چنین شرایطی، استفاده از دستگاه اتوکلاو بهترین راهکار به شمار می‌رود. این دستگاه در صنایع دارویی، صنایع غذایی، کلینیک‌ها و مطب‌های پزشکی و دندانپزشکی برای استریلیزاسیون کامل کاربرد گسترده‌ای دارد. همچنین در صنایع شیمیایی از اتوکلاو برای فرآیندهایی مانند خشک کردن پوشش‌ها، ولکانش لاستیک و سنتز هیدروترمال استفاده می‌شود.
اتوکلاو علاوه بر صنایع پزشکی و غذایی، در صنایع کامپوزیت نیز کاربردهای فراوانی دارد. مطمئن‌ترین روش برای استریل کردن تجهیزات، استفاده از حرارت مرطوب است، زیرا گرمای مرطوب نفوذ بیشتری نسبت به گرمای خشک دارد. دستگاه اتوکلاو با ایجاد فشار حدود 15 psi (یک اتمسفر) و دمای 121 درجه سانتیگراد طی 15 تا 21 دقیقه، قادر است تمامی میکروارگانیسم‌ها و اسپورها را از بین ببرد.
به طور کلی، استریل‌کننده بخار یک مخزن تحت فشار و دمای بالا است که برای استریل‌سازی و حتی برخی واکنش‌های شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. واژه اتوکلاو از ترکیب “اتوماتیک” و “قفل” گرفته شده است که به قفل شدن درب دستگاه هنگام افزایش فشار اشاره دارد. این دستگاه در حوزه‌های متنوعی مانند میکروبیولوژی، قارچ‌شناسی، پزشکی و دندانپزشکی، ساخت پروتز، صنایع شیمیایی، خالکوبی، سوراخ کردن بدن و حتی برخی فرآیندهای تشییع و تدفین به کار گرفته می‌شود.
اتوکلاو دارای انواع متنوعی است که بر اساس منبع حرارتی، سطح کارایی، حجم و ظرفیت، نحوه حذف هوا و کاربرد آن‌ها دسته‌بندی می‌شوند. اندازه و عملکرد دستگاه بسته به محیط مورد نیاز برای استریل متفاوت است. در برخی صنایع شیمیایی و غذایی، اتوکلاوها با نام رتورت نیز شناخته می‌شوند. از جمله مدل‌های پرکاربرد می‌توان به اتوکلاوهای رومیزی، بیمارستانی، زودپز، عمودی و افقی اشاره کرد که عمدتاً در آزمایشگاه‌ها، کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها استفاده می‌شوند.
اتوکلاو آزمایشگاهی یک دستگاه کوچک، قابل حمل و پرکاربرد است که برای استریل کردن تجهیزات و مواد آزمایشگاهی طراحی شده است. این اتوکلاو به شکل یک جعبه فلزی ساخته شده و درب آن با قفل خودکار ایمن می‌شود. داخل دستگاه یک محفظه فشار قرار دارد که ابزار و مواد در آن جای می‌گیرند. با استفاده از المنت حرارتی الکتریکی، بخار آب تولید شده و تحت فشار و دمای بالا، به تمام سطح مواد نفوذ می‌کند و آن‌ها را به طور کامل استریل می‌نماید.
نسبت به اتوکلاوهای صنعتی، اتوکلاوهای آزمایشگاهی دارای طراحی ساده‌تر و کنترل راحت‌تر هستند و می‌توان آن‌ها را با چند دکمه یا صفحه لمسی تنظیم کرد. این مدل‌ها زمان گرم شدن و خنک شدن کوتاه‌تری دارند و مصرف انرژی کمتری نسبت به نمونه‌های بزرگ دارند. ابعاد خارجی اتوکلاو رومیزی، که فضای مورد نیاز برای نصب و حمل را مشخص می‌کند، معمولاً بین 40 تا 60 سانتیمتر عرض، 30 تا 50 سانتیمتر ارتفاع و 50 تا 80 سانتیمتر عمق است و به راحتی در محیط‌های آزمایشگاهی و کلینیک‌ها قابل استفاده است.
اتوکلاو صنعتی با اتوکلاو آزمایشگاهی تفاوت‌های اساسی دارد. نوع صنعتی بزرگ‌تر، قدرتمندتر و پیچیده‌تر بوده و برای کاربردهای صنعتی مانند صنایع غذایی، کارخانه‌های تولیدی و فرآوری مواد به کار می‌رود. در مقابل، اتوکلاو آزمایشگاهی برای استریل تجهیزات و لوازم پزشکی، دندانپزشکی و میکروبیولوژیکی طراحی شده است. اتوکلاو صنعتی ممکن است مجهز به سیستم‌های وکیوم پیشرفته، خنک‌سازی، تأمین گاز و کنترل دقیق فشار و دما باشد که آن را برای استفاده در محیط‌های صنعتی با نیازهای خاص مناسب می‌کند.
اتوکلاو آزمایشگاهی معمولاً به شکل یک جعبه مکعبی با سیستم ساده فشار و دما طراحی می‌شود و ابعاد و ظرفیت آن نسبت به اتوکلاو صنعتی بسیار کوچک‌تر است. در حالی که طول اتوکلاو صنعتی می‌تواند تا ۱۵ متر برسد و حجم بالایی از محصولات را در یک سیکل ضدعفونی کند، اتوکلاو آزمایشگاهی سبک و قابل حمل است و برای استریل تعداد محدودی از ابزارها مناسب است. این تفاوت‌ها باعث می‌شود هر نوع اتوکلاو برای محیط و نیاز خاصی بهینه شود.
اتوکلاو دندانپزشکی دستگاهی است که با استفاده از بخار آب تحت فشار و دمای بالا، تمامی ابزارها و تجهیزات دندانپزشکی را از میکروب‌ها و آلودگی‌ها پاک می‌کند. این دستگاه به‌صورت خودکار عمل کرده و دارای درب قفل شونده، صفحه نمایشگر، برد هوشمند و سیستم کنترل فشار و دما است. در کنار یونیت دندانپزشکی، استفاده از اتوکلاو دندانپزشکی برای رعایت اصول بهداشتی، جلوگیری از انتقال بیماری‌ها و تضمین ایمنی بیماران و کادر درمان ضروری است.
اتوکلاو دندانپزشکی در انواع مختلفی تولید و عرضه می‌شود و بر اساس استانداردهای اروپایی به سه کلاس B، S و N تقسیم می‌شود. هر کلاس نشان‌دهنده سطح کارایی و کاربرد دستگاه است. در این میان، اتوکلاو کلاس B پرطرفدارترین مدل محسوب می‌شود و توانایی استریل تجهیزات ساده، متخلخل، توخالی و پیچیده را با کارایی بالا دارد. در مقابل، اتوکلاو کلاس N سطح کارایی پایین‌تری دارد و تنها قادر به استریل تجهیزات ساده و غیر متخلخل است. این مدل از سیستم گرانش بهره می‌برد که هوا را به‌صورت طبیعی از محفظه خارج می‌کند؛ بنابراین بخار نمی‌تواند به ابزارهای متخلخل یا توخالی نفوذ کند و ممکن است آلودگی‌ها به‌طور کامل حذف نشوند.
رابطه بین دما، فشار و زمان در اتوکلاو به صورت عکس است؛ یعنی با افزایش دما، فشار و زمان لازم برای استریل کاهش می‌یابد و با کاهش دما، فشار و زمان مورد نیاز افزایش پیدا می‌کند. دمای استاندارد برای استریل‌سازی با اتوکلاو 121 درجه سانتیگراد و زمان حدود 15 دقیقه است که فشار معادل 15 پاسکال ایجاد می‌کند. البته بسته به نوع تجهیزات پزشکی، تنظیمات دما، فشار و زمان ممکن است متفاوت باشد. انتخاب صحیح این سه عامل اهمیت بالایی دارد، زیرا ترکیب مناسب آن‌ها باعث از بین رفتن میکروارگانیسم‌ها و استریل کامل تجهیزات می‌شود.
استفاده صحیح از اتوکلاو و رعایت اصول استریلیزاسیون به معنای پایبندی به استانداردهای بهداشتی و بهره‌گیری از روش‌های درست در صنایع مختلف است. این کار یکی از موثرترین روش‌ها برای کنترل آلودگی و جلوگیری از انتقال عفونت‌ها محسوب می‌شود. به دلیل کاربری ساده و آسان، اتوکلاو برای استریل وسایل بسیار مناسب است. گرمای بخار تحت فشار قادر است اکثر میکروارگانیسم‌ها و حتی اسپورها را از بین ببرد. مهم‌ترین مزیت اتوکلاو نسبت به آون و فور، استفاده از حرارت مرطوب است که قدرت نفوذ آن بسیار بیشتر از حرارت خشک است و امکان استریل مواد غذایی و محیط‌های کشت را فراهم می‌کند.
دستگاه‌های اتوکلاو به سه کلاس اصلی N ،S و B تقسیم می‌شوند که هر کدام کاربرد متفاوتی دارند. اتوکلاو کلاس N ساده‌ترین نوع بوده و فقط برای ابزارهای فلزی و بدون بسته‌بندی مناسب است. کلاس S امکانات بیشتری دارد و می‌تواند برخی ابزار نیمه‌حفره‌ای را نیز استریل کند. پیشرفته‌ترین مدل، اتوکلاو کلاس B است که با سیستم وکیوم چندمرحله‌ای توانایی استریل همه ابزارها از جمله بسته‌بندی‌شده و توخالی را دارد و در مراکز درمانی بزرگ استفاده می‌شود.
اتوکلاو کلاس N ساده‌ترین نوع اتوکلاو است که برای استریل کردن ابزارهای فلزی و بدون بسته‌بندی کاربرد دارد. این دستگاه فاقد سیستم وکیوم است و بخار تنها از طریق فشار و دما به داخل محفظه نفوذ می‌کند، بنابراین توانایی استریل ابزارهای توخالی، بسته‌بندی‌شده یا چندلایه را ندارد. اتوکلاو کلاس N معمولاً در مطب‌های کوچک، کلینیک‌های عمومی و مراکزی که از ابزار ساده استفاده می‌کنند به کار می‌رود. قیمت مناسب، کاربری آسان و ابعاد کوچک از مهم‌ترین مزایای این دستگاه است. البته برای تجهیزات حساس و پیچیده، استفاده از اتوکلاو کلاس B یا S توصیه می‌شود.
این دستگاه پیشرفته‌ترین نوع اتوکلاو محسوب می‌شود که قابلیت استریل کردن تمامی ابزارها از جمله تجهیزات بسته‌بندی شده، توخالی و چندلایه را دارد. این دستگاه با سیستم وکیوم قوی و چند مرحله‌ای، هوای داخل محفظه را کاملاً تخلیه کرده و نفوذ بخار به عمق ابزار را تضمین می‌کند. به همین دلیل، اتوکلاو کلاس B بیشترین میزان ایمنی و کارایی را در استریل تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی ارائه می‌دهد. استفاده آسان، کارایی بالا و رعایت استانداردهای جهانی از ویژگی‌های مهم این دستگاه است. اتوکلاو کلاس B بهترین انتخاب برای کلینیک‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی پیشرفته است.
یکی از پرکاربردترین دستگاه‌های استریل تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی، اتوکلاو کلاس S است که برای ابزارهای ساده و بدون حفره طراحی شده است. این دستگاه با استفاده از بخار تحت فشار، میکروارگانیسم‌ها و آلودگی‌ها را از بین می‌برد و ایمنی بالایی را برای بیماران و کادر درمان تضمین می‌کند. اتوکلاو کلاس S به دلیل کاربری آسان، سرعت بالا و مصرف انرژی بهینه، گزینه‌ای مناسب برای مطب‌ها و کلینیک‌های کوچک محسوب می‌شود. قیمت مناسب و نگهداری ساده نیز از مزایای مهم این دستگاه است که آن را به انتخابی اقتصادی و کارآمد تبدیل می‌کند.
اتوکلاوهای آزمایشگاهی به دو نوع فشار مثبت و فشار منفی تقسیم می‌شوند که تفاوت اصلی آن‌ها در نحوه خارج کردن هوا از محفظه است. در اتوکلاو فشار مثبت، بخار تحت فشار وارد محفظه می‌شود و هوا به سمت تخلیه هدایت می‌شود؛ در نتیجه فشار داخل محفظه همیشه بیشتر از فشار محیط است. در اتوکلاو فشار منفی، سامانه‌ای خلاء وجود دارد که هوا را با پمپ از محفظه خارج می‌کند و فشار داخل محفظه کمتر از فشار محیط باقی می‌ماند.
اتوکلاو فشار منفی به دلیل خروج یکنواخت و کامل هوا از محفظه، دقیق‌تر و کارآمدتر از اتوکلاو فشار مثبت است. در این نوع، بخار به راحتی به تمام سطوح تجهیزات نفوذ کرده و فرآیند استریل‌سازی با راندمان بالاتری انجام می‌شود. همچنین زمان لازم برای رسیدن به دمای استریل کوتاه‌تر است و مصرف انرژی نسبت به نوع فشار مثبت کمتر می‌شود. در اتوکلاو فشار مثبت، ممکن است برخی حفره‌های هوا در داخل محفظه باقی بمانند که باعث کاهش کارایی و احتمال عدم استریل کامل برخی تجهیزات می‌شود. به همین دلیل، اتوکلاوهای فشار منفی برای تجهیزات حساس و پیچیده ترجیح داده می‌شوند.
قیمت اتوکلاو به فاکتورهای متعددی بستگی دارد و می‌تواند متفاوت باشد. نوع دستگاه (آزمایشگاهی، دندانپزشکی، بیمارستانی یا صنعتی)، کلاس اتوکلاو (B ،N یا S)، ظرفیت و حجم محفظه، امکانات کنترلی، کیفیت ساخت و برند تولیدکننده، همگی در تعیین قیمت تأثیرگذار هستند. علاوه بر این، سیستم‌های ایمنی، وجود پمپ خلا، خنک‌کننده مایعات و زمان سیکل استریل نیز می‌تواند قیمت دستگاه را افزایش دهد. برای خرید مناسب، بهتر است نیاز خود را مشخص کرده و قیمت‌ها را از فروشندگان معتبر مقایسه کنید.
