ماموگرافی یک روش تصویربرداری با اشعه ایکس است که برای بررسی و تشخیص زود هنگام سرطان و سایر بیماری‌های سینه استفاده می‌شود. از این نوع تصویربرداری هم به‌عنوان یک ابزار تشخیصی و هم به‌عنوان ابزار غربالگری استفاده می‌شود. دستگاه ماموگرافی دارای یک بخش برای تولید اشعه ایکس است. این دستگاه منحصراً برای معاینات اشعه ایکس سینه استفاده می‌شود. دستگاه ماموگرافی دارای قطعات ویژه‌ای است که تنها سینه را در معرض اشعه ایکس قرار می‌دهد. این دستگاه دارای صفحه‌ای برای نگه داشتن و فشرده سازی سینه است تا تکنسین بتواند تصاویر را در زوایای مختلف ثبت کند. توموسنتز سینه با استفاده از دستگاه‌های ماموگرافی دیجیتال انجام می‌شود، اما همه دستگاه‌های ماموگرافی دیجیتال برای انجام تصویربرداری توموسنتز مجهز نیستند.
با وجود علائمی مانند احساس درد مدوام در ناحیه ای از پستان، توده‌های داخل ناحیه پستان یا زیر بغل، ایجاد رگ‌های برجسته بر روی پستان، ترشحات ناگهانی نوک سینه، تورم، قرمزی، تیرگی یا کم رنگ شدن پستان و زخم بر روی نوک پستان فوراً باید به متخصصان زنان و زایمان یا متخصصان جراحی سرطان سینه و جراحی عمومی مراجعه کرد. پس از معاینه اولیه، برای تشخیص توده‌های سرطانی و تغییر بافت و ساختار آن، ماموگرافی را تجویز می‌کنند.
کاربردهای دستگاه ماموگرافی
از دستگاه ماموگرافی برای دو هدف مهم استفاده می‌کنند:
- پیشگیری اولیه یا غربالگری
- پیشگیری ثانویه یا تشخیصی
در حالی که برای غربالگری معمولی و تشخیص سرطان از دستگاه مشابهی استفاده می‌کنند، اما ماموگرافی غربالگری بسیار آسان‌تر از آزمایش‌های تشخیصی است. معمولاً ماموگرافی غربالگری شامل حداقل دو تصویر از هر پستان که در زوایای مختلف است. به طور معمول، از بالا به پایین و از پهلو به جهت‌های مختلف تصویربرداری می‌کند. از این روش برای بانوان بالای 40 سال استفاده می‌کنند که هیچ گونه علائم و نشانه های مشکوکی ندارند. انجام این آزمایش هر سال یک بار است. ماموگرافی تشخیصی شامل تکنیک‌های خاصی است که برای تشیخص زود هنگام سرطان به کار می‌رود. دستگاه ماموگرافی زوایا و نمای کاملی از بافت و ساختار پستان را ارائه می‌دهد که می‌توان درمان را سریع‌تر شروع کرد و از رشد بیش از حد سرطان پیشگیری کرد.
نحوه کار دستگاه ماموگرافی
اشعه ایکس نوعی تشعشع، مانند نور یا امواج رادیویی است. اشعه ایکس از اکثر اجسام از جمله بدن عبور می‌کند و اساس کار این دستگاه را تشکیل می‌دهد. در طی ماموگرافی، سینه بیمار روی یک صفحه حمایتی صاف قرار می‌گیرد و با صفحه موازی از قسمت بالا فشرده می‌شود. تکنسین با دقت پرتو اشعه ایکس را در ناحیه مورد نظر نشانه می‌گیرد. این دستگاه انفجار کوچکی از تشعشعات را تولید می‌کند که از بدن فرد عبور می‌کند. تشعشع یک تصویر را روی فیلم یا یک آشکار ساز خاص ثبت می‌کند.
قسمت‌های مختلف بدن، اشعه ایکس را در درجات مختلف جذب می‌کنند. استخوان متراکم بخش زیادی از تابش را جذب می‌کند، درحالی که بافت نرم (عضله، چربی و اندام‌ها) اجازه می‌دهد تا اشعه ایکس بیشتری از آن عبور کند. در نتیجه استخوان‌ها در عکسبرداری با اشعه ایکس، سفید به نظر می‌رسند. بافت نرم در سایه‌ها، خاکستری و هوا سیاه به نظر می‌رسد.
اکثر تصاویر اشعه ایکس فایل‌های دیجیتالی ذخیره شده الکترونیکی هستند. پزشک می‌تواند به‌راحتی به این تصاویر ذخیره شده برای تشخیص و مدیریت وضعیت بیمار دسترسی داشته باشد. در ماموگرافی معمولی فیلم و دیجیتال، یک لوله اشعه ایکس از کنار و از بالای سینه فشرده تصویر می‌گیرد. در توموسنتز سینه، لوله اشعه ایکس به صورت یک قوس روی سینه حرکت می‌کند و تصاویر متعددی را از زوایای مختلف می‌گیرد.
اجزای مهم دستگاه‌های ماموگرافی
- دوربین و سیستم گیرنده تصویر
- صفحه کنترل عوامل تابش
- تیوب اشعه ایکس
- کمپرسور
آمادگی قبل از ماموگرافی
- قبل از اتجام ماموگرافی حتما استحمام و شیو (بهداشت ناحیه زیر بغل) انجام دهید. همچنین در روزهایی که قرار است ماموگرافی انجام شود از لوسین، عطر، کرم و ضد عرق‌ها استفاده نکنید.
- وقت ماموگرافی را یک هفته بعد از سیکل قاعدگی برنامه ریزی کنید.
- اگر در حین تصویربرداری، درد و فشار زیادی را حس کردید به پزشک خود اطلاع دهید.
- در جلسات آینده، تصاویر قبلی را به همراه خود بیاورید.
- 3 الی 4 روز قبل از انجام آن، مواد کافئین دار مصرف نکنید.
- در صورت وجود زخم، انجام جراحی و یا پروتز سینه و بارداری، از قبل به پزشک خود اطلاع دهید.
- مدارک خود را برای مقایسه با تصاویر جدید نگهداری کنید و از قرار دادن آنها در معرض نور خورشید خودداری کنید.
مزایای ماموگرافی
- ماموگرافی غربالگری، خطر مرگ ناشی از سرطان سینه را کاهش می‌دهد. برای تشخیص انواع سرطان سینه از جمله کارسینوم داکتال مهاجم یا سرطان مجاری و کارسینوم لوبولار تهاجمی مفید است.
- ماموگرافی غربالگری توانایی پزشک را در تشخیص تومورهای کوچک بهبود می‌بخشد. وقتی توده‌های سرطانی کوچک هستند، گزینه‌های درمانی بیشتری وجود دارد.
- استفاده از ماموگرافی غربالگری، تشخیص رشد بافت غیر طبیعی کوچک محدود به مجاری شیر در پستان، به نام کارسینوم مجاری را افزایش می‌دهد.
- پس از معاینه اشعه ایکس هیچ تشعشعی در بدن شما باقی نمی‌ماند.
- اشعه ایکس معمولاً در محدوده تشخیصی معمولی برای این معاینه عوارض جانبی ندارد.
خطرات دستگاه ماموگرافی
همیشه در اثر قرار گرفتن بیش از حد در معرض تشعشع، احتمال سرطان کمی وجود دارد. با این حال، با توجه به مقدار پایین پرتوهای مورد استفاده در تصویربرداری پزشکی، مزایای تشخیص دقیق بسیار بیشتر از خطر مرتبط است. ماموگرافی مثبت کاذب 5 تا 15 درصد از ماموگرافی‌های غربالگری به آزمایش‌های بیشتری مانند ماموگرافی اضافی یا سونوگرافی نیاز دارند. نتایج اکثر این آزمایش‌ها طبیعی هستند. اگر یافته غیر طبیعی وجود داشته باشد، ممکن است نیاز به پیگیری یا بیوپسی باشد. اکثر بیوپسی‌ها تأیید می‌کنند که سرطان وجود ندارد. تخمین زده می‌شود که زنان بین 40 تا 49 سال که سالیانه ماموگرافی انجام می‌دهند، حدود 30 درصد احتمال دارد که در آن دهه ماموگرافی مثبت کاذب داشته باشند و حدود 7 تا 8 درصد احتمال دارد که بیوپسی سینه در آن زمان انجام شود.
انواع ماموگرافی: فیلم – اسکرین در مقابل دیجیتال
ماموگرافی اولیه تصاویر سیاه و سفید روی صفحات بزرگ فیلم هستند. در ماموگرافی دیجیتال، تصاویر مستقیماً در رایانه ثبت و ضبط می‌شوند. سپس می‌توان تصویر را روی صفحه کامپیوتر مشاهده کرد و مناطق خاصی را بزرگ یا برجسته کرد. اگر ناحیه مشکوکی وجود داشته باشد، پزشک می‌تواند از کامپیوتر برای بررسی دقیق‌تر استفاده کند. همچنین امکان ارسال تصاویر به مکان دیگر به صورت الکترونیکی وجود دارد.
بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که ماموگرافی با صفحه فیلم و ماموگرافی دیجیتال در غربالگری سرطان سینه به یک اندازه دقیق هستند. اما یک مطالعه در سال 2005 روی 50.000 زن، آزمایش غربالگری تصویربرداری دیجیتال ماموگرافی (DMIST)، نشان داد که ماموگرافی دیجیتال ابزار غربالگری بهتری نسبت به ماموگرافی روی صفحه فیلم برای زنانی است که:
- زیر 50 سال هستند.
- بافت سینه بسیار متراکم دارند.
- هنوز دوره قاعدگی دارند یا در دوره اولیه یائسگی (شروع یائسگی) هستند، اما در 12 ماه گذشته پریود شده‌اند.
مزایای دیگر ماموگرافی دیجیتال در مقابل صفحه نمایش فیلم این است که تصاویر دیجیتال را می‌توان برای مشاهده بهتر دست‌کاری کرد و آنها را راحت‌تر ذخیره کرد. ماموگرافی دیجیتال حدود سه چهارم تابش ماموگرافی روی صفحه را ارائه می‌کند. معایب ماموگرافی دیجیتال این است که گران‌تر است و به‌اندازه ماموگرافی صفحه فیلم در دسترس نیست. در آینده، انتظار می‌رود که ماموگرافی دیجیتال رایج‌تر شود. بسیاری از مراکز تصویربرداری در حال حاضر در حال تغییر ماموگرافی فیلم سنتی به ماموگرافی دیجیتال هستند. با استفاده از دستگاه ماموگرافی دیجیتال به دلیل دقت بالا، تعداد دفعات مراجعه بیمار به آزمایشگاه کاهش خواهد یافت.
ماموگرافی دو بعدی یا سه بعدی (ترموسنتز دیجیتال پستان)؟
در چند سال اخیر، اهمیت ماموگرافی به عنوان بهترین راه تشخیص زود هنگام سرطان سینه اثبات شده است. اما نوع ماموگرافی که انجام می‌دهیم هم کم اهمیت نیست. علاوه بر نوع دیجیتالی و صفحه نمایش فیلم، آنها به صورت دو یا سه بعدی هستند.
- تصاویر واضح و دقیق
آنها از نظر شفافیت تصویر متفاوت هستند. تصاویر دستگاه ماموگرافی 3 بعدی را می‌توان همانند تصاویر سی تی اسکن و ام ار ای به صورت برش‌های نازک و متعدد بازبینی کرد. معمولاً بافت‌های متراکم پستان و توده‌های سرطانی در تصاویر به رنگ سفید هستند. اگر بافت سینه بیمار تراکم بالایی دارد، پنهانگر توده سرطانی است. نوع سه بعدی به رادیولوژیست این امکان را می‌دهد که از زوایای مختلفی بافت مورد نظر را بررسی کند. این ویژگی، تشخیص توده‌ها را راحت‌تر می‌کند.
گاهی اوقات این دستگاه‌های تصویربرداری عارضه‌هایی در پستان بیمار نشان می‌دهد که سایر تست‌ها، وجود توده‌های سرطانی را نقص می‌کند. در این شرایط، برای اطمینان از صحت آزمایش‌ها، فرد مجدداً باید برای تصویربرداری مراجعه کند. ماموگرافی سه بعدی می‌تواند با ارائه تصاویر شفاف، مثبت‌های کاذب را کاهش دهد. به این معنی که متخصصان، با وجود تصاویر شفاف و واضح می‌توانند به تشخیص دقیق و صحیح دست یابند. سرطان پستان در صورت تشخیص زود هنگام قابل درمان است. تجربه نشان داده که ترموسنتز دیجیتال پستان در مقایسه با دستگاه‌های ساده تا 40 درصد تشخیص توده‌های تازه به وجود امده را افزایش می‌دهد.
ماموگرافی سه بعدی را برای چه افرادی انجام می دهند؟
- بانوان با تراکم بالای بافت پستان
- برای درک بهتر آناتومی پستان خانم‌هایی که برای بار اول ماموگرافی را انجام می‌دهند.
- بانوانی که ریسک بروز سرطان پستان در آنان بیشتر است.
تفاوت بین ماموگرافی غربالگری و ماموگرافی تشخیصی چیست؟
ماموگرافی غربالگری یک ماموگرافی معمولی (معمولا سالانه) است که ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی توصیه می‌کنند قبل از بروز علائم، علائم سرطان یا بافت غیرطبیعی سینه را بررسی کنید. ماموگرافی غربالگری به تشخیص زودهنگام سرطان سینه کمک می‌کند. تشخیص زود هنگام امکان درمان زود هنگام را فراهم می‌کند که ممکن است موثرتر از تشخیص سرطان در مراحل بعدی باشد.
آیا ماموگرافی دردناک است؟
نمی‌توان گفت که همیشه و لزوماً این روش، درد دارد. این درد بسته به آستانه تحمل درد، در هر فرد متفاوت است. همچنین به سایز و تراکم بافت سینه و فیبروکیستیک بودن بافت سینه بستگی دارد. از طرفی بستگی به این دارد که بیمار در چه روزی از سیکل قاعدگی است. بهتر است در روزهای پایانی قاعدگی یا یک هفته بعد از اتمام قاعدگی ماموگرافی را انجام دهید؛ زیرا در این زمان، بافت پستان حساسیت کمتری نشان می‌دهد. امروزه دستگاه‌های ماموگرافی از پیشرفته‌ترین و بروزترین تکنولوژی و فناوری برخوردار هستند که احساس ناراحتی و فشار روی سینه بیمار را کاهش می‌دهند.
در بسیاری از مواقع که برای بیمار، ماموگرافی لازم است، به علت درد یا اشعه و عوارض، خواهان ام ار ای هستند. سونوگرافی، ماموگرافی، ام ار ای هیچ کدام بهتر یا بدتر نیستند. هر کدام از آنها مزایای خود را دارند که اگر به درستی استفاده شود، نتایج عالی بدست خواهد آمد. اگر خانمی زیر 40 سال یا در دوران بارداری مراجعه کند، باید از دستگاه سونوگرافی استفاده کرد. سونوگرافی تست غربالگری نیست. دستگاه ام ار ای را می‌توان برای تاثیر شیمی درمانی بر سرطان پستان یا افراد زیر 25 سال که زمینه بیماری‌های ارثی دارند، به کار برد.
پزشک متخصص برای تشخیص یا بررسی سینه، گاهی نیاز به سونوگرافی دارد و گاهی به دستگاه ماموگرافی نیاز دارد. از این دو آزمایش برای نمایش دادن توده‌ها یا وضعیت‌های متفاوتی استفاده می‌کنند که نمی‌توان هیچ کدام از آنها را با دیگری جایگزین کرد. اگر پزشک شما توده یا کیست را در پستان شما احساس یا لمس کند، برای تشخیص و بررسی آن به سراغ دستگاه سونوگرافی می‌رود.
در مقابل اگر توده یا مشکل غیر قابل احساس و لمس است، بانوانی که بالای 40 سال سن دارند، دستگاه ماموگرافی می‌تواند وضعیت و شرایط پستان را مشخص کند. توده‌های غیر قابل مشاهده را به راحتی نمایش می‌دهند. از طرف دیگر، سونوگرافی بیشتر برای خانم‌های جوان‌تری که بافت سینه آنها متراکم‌تر است، به کار می‌رود؛ زیرا بافت متراکم‌تر سینه، می‌تواند دقت ماموگرافی را کاهش دهد.
البته گاهی پیش می‌آید که پزشک بعد از بررسی پستان‌ها با معاینه دستی، هر دو آزمایش را برای بیمار تجویز می‌کند. همچنین دستگاه ماموگرافی نسبت به سونوگرافی برای غربالگری، کارآمدتر است. انجام سونوگرافی پستان راحت‌تر است. لذا درد کمتری را احساس می‌کنند. بنابراین، گاهی برای بعضی افراد این سوال پیش می‌آید که آیا می‌توانند به جای ماموگرافی همچنان از سونوگرافی استفاده کنند؟ جواب این سوال منفی است؛ زیرا سونوگرافی پستان نمی‌تواند نشان دهنده تمام توده‌ها باشد و وسعت دید پزشک را در تشخیص بیماری ها کاهش می‌دهد.
قیمت و خرید دستگاه ماموگرافی
سرطان پستان دومین سرطان شایع در بین بانوان است. به همین علت، معاینات بالینی منظم برای جلوگیری از ابتلا به سرطان سینه لازم است. دستگاه ماموگرافی نسبت به دستگاه ام ار ای و سونوگرافی بهترین روش برای شناسایی توده‌های سرطانی است. این دستگاه‌ها 85 تا 90 درصد برای تشخیص سرطان و تغییر بافت پستان دقیق هستند. اما برای خرید دستگاه ماموگرافی و اطمینان از کارایی و دقت بالای آنها باید به نوع دستگاه، میزان اشعه ایکس، برند دستگاه، ابعاد و اندازه و کیفیت و وضوح تصویربرداری توجه کرد. در تعیین قیمت دستگاه ماموگرافی، عوامل فوق به همراه استانداردها، ساختار و شکل ظاهر دستگاه، جنس و متریال، اجزا و قطعات و منبع تغذیه تاثیر گذار است.