مقطع نگاری یا برش نگاری رایانه ای یا اصطلاحاً سی تی اسکن (Computed Tomography) روش نوینی از علم شیمی فیزیک است که در تشخیص و درمان بیماری ها استفاده می شود. با استفاده از دستگاه سی تی اسکن از کالبد بیماران تصویرهای لایه ای یا اصطلاحاً اسکن تهیه می شود. تصاویر سی تی اسکن پزشکان را قادر می سازد تا با بررسی و رؤیت دقیق بدن بیمار، نسبت به تشخیص و درمان بیماری اقدام کنند. سی تی اسکن امروزه به طور وسیعی در سرتاسر دنیا جهت تشخیص انواع ببیماری های کاربرد دارد. در این روش با استفاده از اشعه ایکس و یک آشکار ساز، تصاویر بسیار دقیق طولی و عرضی از اعضای بدن به تصویر کشیده می شود.
موسسات و نهادهای بهداشتی و درمانی باید با علم روز دنیا و تاثیر آن بر سلامت بشر همگام باشند. جوامع بشری به سرعت در حال پیر شدن هستند. بنابراین مراقبت های ویژه از افراد مسن و بیماران سالخورده، امری گریز ناپذیر است. چاق شدن افراد چالش هایی را برای فرایندهای تشخیصی و درمانی ایجاد می کند. رشد جمعیت و افزایش هزینه های درمانی، نیازمند بکار گیری روش های نوین جهت فائق آمدن بر این معضل می باشد. علم رادیولوژی می تواند نقش اساسی در مدیریت این مشکلات ایفا کند.
موارد استفاده دستگاه سی تی اسکن
سی تی اسکن یکی از تجهیزات تصویربرداری پزشکی است که به تشخیص بسیاری از بیماری ها کمک می کند. این دستگاه می تواند بافت های نرم، رگ های خونی و استخوان ها را در قسمت های مختلف بدن نشان دهد. سی تی اسکن ممکن است برای تصویربرداری از موارد زیر استفاده شود:
- سر و مغز
- صورت و سینوس
- شانه ها
- گوش و گوش داخلی
- ستون فقرات
- قلب
- اعضای داخلی شکم و لگن
- زانو
- قفسه سینه و ریه ها
در دستگاه سی تی اسکن یا همان توموگرافی کامپیوتری از یک پرتو باریک اشعه ایکس استفاده می کنند که در اطراف یک قسمت از بدن شما حلقه می زند. این دستگاه مجموعه ای از تصاویر را از زوایای مختلف ارائه می دهد. یک کامپیوتر از این اطلاعات برای ایجاد یک تصویر مقطعی استفاده می کند. مانند یک تکه نان، این اسکن دو بعدی “برشی” از داخل بدن شما را نشان می دهد.
این فرآیند برای تولید تعدادی برش تکرار می شود. کامپیوتر این اسکن ها را بر روی دیگری قرار می دهد تا تصویری دقیق از اندام ها، استخوان ها یا رگ های خونی شما ایجاد کند. به عنوان مثال، یک جراح ممکن است از این نوع اسکن برای مشاهده تمام ابعاد تومور برای آماده شدن برای عمل استفاده کند.
در طول یک سی تی اسکن، بیمار در یک دستگاه تونل مانند دراز می کشد و داخل دستگاه می چرخد و مجموعه ای از تصاویر از زوایای مختلف آماده می شود. سپس این تصاویر به کامپیوتر فرستاده شده و با هم ترکیب می‌شوند تا تصاویری از نقاط مورد نظر را ایجاد کنند. همچنین ممکن است چند تصویر با هم ترکیب شوند تا یک تصویر سه بعدی از یک ناحیه خاص ارائه کنند.
انواع دستگاه سی تی اسکن و کاربرد آن ها
دستگاه CT اسکن تک برش یا تک اسلایس
دستگاه توموگرافی کامپیوتری تک اسلایس می تواند در هر چرخش فقط یک تصویر از محل آسیب بگیرد. اسکنر با تعداد برش های بیشتر، فرآیند تصویر برداری را خیلی سریع تر انجام می دهد. اسکنر های چند تکه برای معاینه کودکان کوچک یا بیماران مسن که نمی توانند برای مدت طولانی بی حرکت دراز بکشند، مورد استفاده قرار می گیرند.
دستگاه سی تی اسکن 2، 4، 6 یا 8 برش
این اسکنر ها برای تصویربرداری از کل بدن مناسب هستند و در طی یک دور چرخش کامل (360 درجه) تصاویر مختلفی از محل آسیب دیده می گیرند. این دستگاه ها فرآیند تصویر برداری سریعی را ارائه می دهند. همچنین کیفیت تصاویری که با این اسکنر ها می توان گرفت، بسار بالا است.
سی تی اسکن های 32 تا 40 اسلایس
سی تی اسکنر های 32 تا 40 برشی زمان معاینه کوتاه تری نسبت به اسکنر های 16 اسلایسی ارائه می دهند و احتمال بروز آرتیفکت های حرکتی کاهش می یابد.
دستگاه توموگرافی کامپیوتری 64 برشی
دستگاه سی تی اسکن 64 برشی برای آنژیوگرافی و همچنین معاینات قلبی انجام شده قبل یا بعد از حمله قلبی توصیه می شود. سرعت و حساسیت این دستگاه ها به پزشکان اجازه می دهد تا ببینند که قلب در حین مشاهده دیواره های شریان ها چقدر خوب منقبض می شود. با استفاده از این دستگاه ها، عروق کوچک و شاخه های شریانی را نیز می توانید مشاهده کنید. دستگاه های توموگرافی کامپیوتری 64 برشی می توانند تصویری فوق العاده واضح، حتی از جزییات دقیق تولید کنند. همچنین زمان اسکن را به طور چشمگیری کاهش می دهند.
دستگاه های 128 اسلایسی یا بیشتر
دستگاه سی تی اسکن ممتاز با 128 برش یا بیشتر معمولاً در مراکز تخصصی مورد استفاده قرار می گیرند. این دستگاه ها به منظور تولید تصاویر باکیفیت از هر اندامی طراحی و ساخته شده اند و معمولاً با تجهیزات تخصصی ارائه می شوند.
چرا سی تی اسکن انجام می شود؟
سی تی اسکن کاربردهای زیادی دارد، اما برای تشخیص بیماری ها و ارزیابی آسیب ها بسیار مناسب است. این تکنیک تصویربرداری می تواند در موارد زیر به پزشک کمک کند:
- تشخیص عفونت، اختلالات عضلانی و شکستگی استخوان
- مشخص کردن محل توده ها و تومورها (از جمله سرطان)
- رگ های خونی و سایر ساختارهای داخلی
- میزان آسیب های داخلی و خونریزی داخلی
- روش‌های راهنما، مانند جراحی‌ها و بیوپسی‌ها
- نظارت بر اثربخشی درمان‌ها برای شرایط پزشکی خاص، از جمله سرطان و بیماری قلبی
دستگاه سی تی اسکن کاربرد های متعددی دارد و از آن برای معاینه افرادی که آسیب های داخلی دارند یا انواع دیگر ضربه را متحمل شده اند، استفاده می شود. شما می توانید از سی تی اسکن، تقریباً برای تجسم تمام قسمت های بدن، به منظور تشخیص بیماری یا آسیب، یا برنامه ریزی درمان های پزشکی که شامل جراحی می شود، استفاده نمایید.
تصاویر سی تی اطلاعات بیشتری نسبت به یک دستگاه تصویربرداری معمولی ارائه می دهند و به طور مرتب در مراقبت های بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرند. در واقع اسکنر سی تی دستگاهی است که تصاویر دقیقی را از ساختار بدنی می گیرد و آن ها را به صورت برش پردازش می کند.
این آزمایش بسیار کم تهاجمی و بی عارضه است و می تواند به سرعت انجام شود. در حقیقت استفاده از اسکنر های سی تی به کاهش نیاز به روش های تهاجمی کمک می کنند. زیرا تجهیزات تصویر برداری اجازه می دهند نگاه دقیقی به بدن بدون نیاز به جراحی داشته باشید.
سی تی اسکن چگونه انجام می شود؟
قبل از انجام سی تی اسکن از بیمارخواسته می شود که لباس بیمارستان را پوشیده و هر گونه جسم فلزی را از بدن خود دور کند. فلز می تواند با نتایج سی تی اسکن تداخل داشته باشد. این اقلام شامل جواهرات، عینک و دندان مصنوعی است. سپس بیمار روی تخت دستگاه دراز کشیده و به آرامی به داخل اسکنر هدایت می شود. دستگاه اشعه ایکس به دور بیمار می چرخد. هر چرخش تصاویر متعددی از نقاط مختلف بدن ایجاد می کند. به طور کلی ممکن است این پروسه 20 دقیقه تا یک ساعت طول بکشد.
بسیار مهم است که در حین گرفتن تصاویر CT، بیمار ثابت باشد زیرا حرکت می تواند منجر به تار شدن تصاویر شود. ممکن است پزشک از فرد بخواهد که در طول آزمایش، برای مدت کوتاهی نفس خود را حبس کند تا از بالا و پایین رفتن قفسه سینه جلوگیری شود. اگر کودک خردسال نیاز به سی تی اسکن داشته باشد، پزشک از یک آرام بخش برای جلوگیری از حرکت کودک استفاده می کند.
پس از پایان سی تی اسکن، تصاویر برای معاینه به رادیولوژیست ارسال می شود. رادیولوژیست پزشکی است که در تشخیص و درمان شرایط با استفاده از تکنیک های تصویربرداری مانند سی تی اسکن و اشعه ایکس تخصص دارد.
ماده کنتراست
پزشک ممکن است رنگ مخصوصی با نام حاجب یا کنتراست به بیمار بدهد تا به ساختارهای داخلی کمک کند که در تصاویر به صورت واضح تری نمایش داده شوند. ماده کنتراست عبور اشعه ایکس را مسدود می کند و بر روی تصاویر به صورت سفید قابل رویت است. این ماده امکان نمایش روده ها، رگ های خونی یا دیگر ساختار های ناحیه مورد نظر را بیشتر می کند. بسته به قسمتی از بدن که باید مورد بررسی قرار بگیرد، ممکن است نیاز به مایعی حاوی کنتراست باشد که توسط فرد نوشیده شود و یا به صورت تزریقی به بدن بیمار منتقل شوند همچنین در مواردی از طریق رکتوم به صورت تنقیه اعمال می شود. در صورت نیاز به استفاده از حاجب بیمار باید در حالت ناشتا دارو را دریافت نماید.
در سی تی اسکن، قسمت های متراکم مانند استخوان به راحتی قابل مشاهده هستند. اما بافت های نرم ظاهر نمی شوند. ممکن است در تصویر ضعیف به نظر برسند. برای اینکه به وضوح ظاهر شوند، ممکن است به رنگ خاصی به نام ماده کنتراست نیاز داشته باشید. این مواد اشعه ایکس را مسدود می کنند و در اسکن سفید به نظر می رسند و رگ های خونی، اندام ها یا سایر ساختارها را برجسته می کنند.
نحوه استفاده از ماده کنتراست
مواد کنتراست معمولاً از ید یا سولفات باریم ساخته می شوند. ممکن است این داروها را به یکی از سه روش زیر به بیمار توصیه شود:
- تزریق: داروها مستقیماً در ورید تزریق می شوند. این کار برای کمک به برجسته شدن رگ های خونی، مجاری ادراری، کبد یا کیسه صفرا در تصویر انجام می شود.
- خوراکی: نوشیدن مایعی با ماده کنتراست می تواند در اسکن دستگاه گوارش بیمار، مسیر غذا در بدن را بهبود بخشد.
- تنقیه: اگر روده در حال اسکن است، ماده حاجب را می توان در رکتوم قرار داد.
پس از سی تی اسکن، باید مایعات زیادی نوشیده شود تا به کلیه های بیمار کمک کند ماده حاجب را از بدن خارج کند.
خطرات مرتبط با سی تی اسکن
خطرات بسیار کمی در ارتباط با سی تی اسکن وجود دارد. اگرچه دستگاه سی تی اسکن شما را در معرض تشعشعات بیشتری نسبت به اشعه ایکس معمولی قرار می دهد، اما اگر فقط یک اسکن انجام دهید، خطر سرطان ناشی از تابش بسیار کم است. در صورت انجام چندین عکس با اشعه ایکس یا سی تی اسکن، خطر ابتلا به سرطان در طول زمان افزایش می یابد. در کودکانی که سی تی اسکن دریافت می کنند، به ویژه در قفسه سینه و شکم خطر ابتلا به سرطان بیشتر می باشد.
برخی افراد نسبت به ماده حاجب واکنش آلرژیک دارند. بیشتر مواد حاجب حاوی ید هستند. در صورتی که بیمار سابقه حساسیت به ید را داشته باشد باید به پزشک اطلاع دهد، تا در صورت نیاز داروهای ضد حساسیت قبل از تصویر برداری با دستگاه سی تی اسکن تجویز شود.
اگرچه امکان آسیب سی تی اسکن در زنان باردار کم است اما ممکن است به تشخیص پزشک معاینه دیگری مانند سونوگرافی یا ام ار ای را برای به حداقل رساندن خطر توصیه کند.
دستگاه سی تی اسکن سه بعدی
شرکت زیمنس آلمان یکی از شرکتهای پیشرو در زمینه تولید تجهیزات پزشکی می باشد. یکی از جدیدترین دستگاه های تولیدی این شرکت، دستگاه سی تی اسکن سه بعدی با برند SOMATOM Force می باشد. این دستگاه قادر به ارائه تصاویر بسیار با کیفیت می باشد. پزشکان با استفاده از تصاویر ارائه شده توسط این دستگاه، قادر به تشخیص و درمان بیماران می باشند. نمونه از تصاویر گرفته شده توسط دستگاه سی تی اسکن سه بعدی شرکت زیمنس در شکل زیر به تصویر کشیده شده است:
- کیفیت تصویر سه بعدی; نفس کشیدن آزاد: حرکت بدن و نفس کشیدن باعث ایجاد تاری در تصاویر سی تی اسکن می شود. به دلیل سرعت بسیار بالای دستگاه سی تی اسکن سوماتوم حرکت مشکلی در کیفیت تصویر ایجاد نمی کند. این دستگاه قادر است کل قلب را در کمتر از 150 میلی ثانیه اسکن کند. سرعت 737 میلیمتر بر ثانیه و توان خروجی 120*2 کیلووات این دستگاه منجر به تولید تصاویر بسیار عالی می شود. با عنایت به استفاده از لوله اشعه ایکس شرکت وکترون و آشکارساز شرکت استلر، این دستگاه قادر به ارائه تصاویر با کیفیت از استخوان های گوش داخلی نیز می باشد.
- مراقبت از بیمار را بهبود ببخشید; اسکن سازگار با کلیه: دستگاه سوماتوم قادر به عکس برداری با ولتاژ 70 الی 90 ولت می باشد. در نتیجه نیازی به پر بودن کلیه و مثانه جهت عکس برداری نیست. و این باعث کاهش آسیب های نفرولوژیک به کلیه ی افراد مسن می شود.
- اسکن با شدت اشعه ایکس پایین: عکس برداری با شدت نور بسیار پایین نیاز به کاور کردن بیماران در مقابل اشعه ایکس را به شدت کاهش می دهد. در نتیجه کیفیت عکس بسیار بالا و کاهش شدت تابش اشعه ایکس به بدن بیماران است.
خرید دستگاه سی تی اسکن
برای خرید یک دستگاه سی تی اسکن باید بین آن چیزی که میخواهید و با آن چیزی که نیاز دارید یک تعادل برقرار نمایید تا یک دستگاه متناسب با بودجه و کارایی مورد نیاز تامین کنید. برای خرید دستگاه سی تی اسکن چندین فاکتور مهم را باید مورد بررسی قرار دهید:
- قدرت عملکرد دستگاه سی تی اسکن
- برای عکسبرداری از چه نواحی مورد نیاز است
- میانگین تعداد بیماران برای سی تی اسکن
- مساحت و محیط کاری
- ملزومات و قوانین پزشکی استفاده از دستگاه
تشخیص و انتخاب دستگاه مناسب کار آسانی نیست و باید توسط یک متخصص رادیولوژیست صورت پذیرد. هنگام خرید دستگاه سی تی اسکن، باید پارامترهای مهم، از جمله شرکت سازنده، تعداد برش ها، سرعت بازسازی تصویر، نرم افزار های موجود و . . . توجه کافی داشته باشید.
قیمت دستگاه اسکن توموگرافی کامپیوتری
قیمت دستگاه سی تی اسکن همیشه جزء مهم ترین سوالات خریداران می باشد. عوامل متعددی بر قیمت دستگاه سی تی اسکن تأثیر می گذارند. یکی از عوامل تعیین کننده قیمت، تعداد برش ها است. تعداد برش ها با توجه به تصاویر مقطعی با هر چرخش گنتری CT تعیین می گردد. سیستم های CT با تعداد برش های کمتر به عنوان یک راه حل مقرون به صرفه در زمانی که فقط به تصویر برداری CT اولیه نیاز است، محبوب هستند
دیگر فاکتور های تعیین کننده قیمت نهایی دستگاه CT scan عبارتند از:
- برند دستگاه
- وضعیت لوله ها
- نوع تخت دستگاه
- تجهیزات و لوازم جانبی
- سرعت بازسازی تصویر
- ویژگی های نرم افزاری و سخت افزاری دستگاه
قیمت دستگاه های سی تی اسکن کارکرده معمولاً 50 تا 80 درصد کمتر از قیمت دستگاه های جدید است و قیمت سیستم های بازسازی شده معمولاً 30 تا 40 درصد کمتر از قیمت های سیستم های جدید است.