دستگاه آون – کاربرد، صنعتی، دندانپزشکی، آرایشگاهی، کار با دستگاه

آون دستگاهی برقی برای استریل یا سترون کردن تجهیزات و ابزار پزشکی و آزمایشگاهی است که فرآیند استریلیزاسیون در آن بر مبنای استفاده از هوای خشک و داغ است. دمای این دستگاه معمولاٌ بین 50 الی 300 درجه سانتیگراد است. یک ترموستات دمای آون را کنترل می‌کند و یک نمایشگر دیجیتال وظیفه نمایش و کنترل دما را بر عهده دارد. بدنه دستگاه آون آزمایشگاهی و صنعتی از دو جداره ساخته شده تا از اتلاف انرژی جلوگیری بعمل آید. دیواره داخلی یک عایق بسیار قوی و دیواره  خارجی از یک فلز است.

فضای بین دو دیواره از هوا پر شده تا باعث عایق بندی بهتر دستگاه شود. برای توزیع یکنواخت دما در این دستگاه، از یک فن گردش هوا استفاده می‌شود. ابزار و تجهیزات بر روی سینی های مشبک از جنس استیل یا آلومینیوم قرار می‌گیرند. همچنین این دستگاه دارای کلید روشن/خاموش، نمایشگر دما و تایمر است. ظرفیت دستگاه‌های آون‌ بسیار متنوع است و از ابعاد آزمایشگاهی تا مقیاس‌های صنعتی قابل تولید است. به منظور ارزیابی راندمان استریلیزاسیون از چسب‌های حساس به دما در آون استفاده می‌شود. 

موارد استفاده از دستگاه آون

این وسیله برای اولین بار توسط دانشمند آلمانی به نام آون ( OVEN) ساخته شد. در این روش استریلیزاسیون، اکسیداسیون اجزای سلولی میکروارگانیسم ها را از بین می‌برد. این روش نه تنها برای اجسامی که ممکن است با بخار آسیب ببینند یا ابزاری که امکان نفوذ بخار آب را ندارند، بلکه در آزمایشگاه‌های پژوهشی، زیست شناسی، دارو سازی و پزشکی قانونی به کار می‌رود.

تجهیزاتی را که می‌توان با استفاده از دستگاه آون استریل کرد عبارتند از:

• ابزارهای جراحی (حساس، تیز و ظریف)
• پلیت‌های شیشه‌ای
• سرنگ‌های شیشه ای
• لوله‌های آزمایش
• پیپت‌‌ها
• سرسوزن‌ها
• تجهیزات دندانپزشکی

مکانیزم استریلیزاسیون با دستگاه آون

المنت‌های مولد حرارت که در کف یا دیواره‌های اتاقک آون قرار دارند با مکانیزم جابجایی طبیعی یا جابجایی اجباری، هوای داغ تولید می‌کنند. پس از تولید حرارت خشک، استریل کردن وسایل درون آون رخ می‌دهد.

مزایا و معایب

دستگاه آون بر خلاف اتوکلاو نیاز به آب و فشار بالا جهت استریلیزاسیون ندارد. بنابراین این دستگاه ایمن‌تر از اتوکلاو است و مناسب محیط‌های آزمایشگاهی و درمانی است. از طرفی دیگر علیرغم کارایی یکسان، معمولاً ابعاد آنها از اتوکلاو کوچک‌تر است. به دلیل استفاده از دمای بالا، مدت زمان لازم جهت استریل کردن در آون کمتر از اتوکلاو است. به دلیل استفاده از دمای خشک، شاید برخی از میکروارگانیسم‌ها مثل پریون‌ها در این روش از بین نروند. از مزایای استریل با آون می‌توان به عوامل زیر اشاره کرد:

• غیر سمی بودن
• عدم آسیب به محیط و ابزارها
• توانایی نصب آسان و با قیمت ارزان
• توانایی نفوذ پذیری در اجسام
• عدم ایجاد اثرات زنگ زدگی بر ابزارآلات و تجهیزات

نحوه استفاده از دستگاه آون

 مراحل کاری دستگاه به شرح ذیل است:

• گرم شدن تا دمای مورد نظر
• باقیماندن در دمای مورد نظر در یک زمان معین
• خاموش شدن دستگاه و سرد شدن ابزار و تجهیزات تا دمای محیط

دوره‌های استاندارد جهت استریلیزاسیون در آون عبارتند از:

• 1.5 الی 2 ساعت در دمای 160 درجه سانتیگراد
• 6 الی 12 دقیقه در دمای 190 درجه سانتیگراد 

یک سیکل کامل علاوه بر زمان‌های مذکور شامل فرآیند پیش‌گرم و فرآیند سرد شدن نیز هست. باز شدن درب آون قبل از اتمام دوره، منجر به عقیم شدن فرآیند استریلیزاسیون می‌شود. بنابراین در صورت بازشدن درب حین فرآیند، باید مجدد دوره کامل طی شود. از این دستگاه به طور گسترده‌ای جهت استریلیزاسیون مواد و تجهیزات مقاوم در مقابل دما نظیر ظروف شیشه‌ای و پودرها استفاده می‌شود. پارچه ها ممکن است بسوزند و تیغ‌های جراحی کند شوند. بنابراین جهت استریلیزاسیون این قبیل تجهیزات بهتر است از روش‌های دیگر بهره‌گیری شود.  

مشخصات فنی دستگاه آون

• محفظه داخلی: محل قرارگیری ظروف شیشه‌ای و فلزی جهت استریل کردن است. در ساخت محفظه داخلی، از ماده اولیه استیل استفاده می‌کنند. زیرا استیل در برابر دمای بالا، زنگ زدگی و اشتعال مقاوم است.
• عایق‌های حرارتی: نقش عایق‌های حرارتی در آون، پیشگیری از اتلاف انرژی حرارتی است. همچنین با وجود آنها، امکان سرد شدن دستگاه یا گرم شدن بیش از حد محفظه خارجی و مدارهای الکتریکی وجود ندارد.
• سیستم حفاظتی: با در نظر گرفتن مقررات ایمنی، شرایط کار و سلامت کاربران، این دستگاه‌ها از سیستم‌های حفاظتی حرارتی و الکتریکی برخوردار هستند. این سیستم‌ها در شرایط اضطراری همچون افزایش دمای دستگاه کاربرد دارند. با قطع جریان و عملیات، دستگاه به حالت اولیه خود برگشته و باید مشکلات و عیوب آن را حل کنید.
• سیستم‌های کنترل و نمایش دما: با توجه به نوع و برند دستگاه آون، سیستم‌های کنترل دما و نمایشگر آنها متفاوت است. بسته به نوع دستگاه، سیستم‌های کنترل دما به صورت جیوه‌‌ای، ترموکوپل‌های فلزی و سیستم‌های میکروپروسسوری مشتمل بر سنسورهای دقیق هستند. برای نمایش دمای داخل محفظه، آون‌ها از دماسنج‌های جیوه‌ای، عقربه‌ای، نمایشگر دیجیتال، برد الکتریکی و سنسورهای حرارتی برخوردار هستند.
• درب دستگاه: درب دستگاه‌های آون دارای واشر با الیاف نسوز، عایق بندی و قفل مناسب است.
• فن: داشتن فن برای عملکرد صحیح دستگاه و گردش هوای داخل محفظه، الزامی است.

تفاوت آون با اتوکلاو

از طریق پیشرفت‌های تکنولوژی و فناوری، روش‌های استریل تجهیزات و اشیاء در آزمایشگاه و مراکز درمانی تغییر یافته است. روش‌های متداولی که برای استریل ابزار و لوازم استفاده می‌کنند شامل اتوکلاو، آون، فور و رادیواکتیو است. اکثر این شیوه‌ها، ایمن، قابل اعتماد، موثر، مقرون به صرفه و بدون هیچ گونه خطر زیست محیطی هستند. در حال حاضر، دستگاه آون و اتوکلاو جزء محبوب‌ترین تجهیزات آزمایشگاهی برای فرآیند استریلیزاسیون به حساب می‌آیند. این دو دستگاه از نظر نوع عملکرد، هزینه، دما و فشار متفاوت هستند.

• به طور معمول، هزینه اتوکلاوها بیشتر از آون است.
• دمای اتوکلاو 250 سانتیگراد است، در حالی که دمای آون از 30 تا 300 درجه سانتیگراد متغیر است.
• کارکرد دستگاه آون به صورت هوای خشک و دمای بالا و اساس کار اتوکلاوها، بخار آب و فشار است. برخی از تجهیزات پزشکی مستعد زنگ‌زدگی هستند. در این شرایط بهتر است از آون‌ها استفاده کنید، زیرا حرارت خشک، زنگ‌زدگی تجهیزات را به حداقل می‌رساند.
• همچنین آون‌ها برای تجهیزات حساس به رطوبت مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما اتوکلاوها برای استریل کردن تجهیزاتی به کار می‌روند که رطوبت و گرما را تحمل می‌کنند.
• از قرار دادن تجهیزات پلاستیکی در دستگاه آون خودداری کنید. استفاده از دستگاه اتوکلاو برای ضد عفونی اقلام پلاستیکی، گزینه بهتری است.

آون پاستور

جهت استريل کردن وسايلى که تحمل درجه حرارت بالا و حرارت خشک را داشته باشند همانند ظروف شيشه‌اى، قيچى و پنس از آون استفاده می‌شود. این دستگاه بايد دارای فن (جهت چرخش هوای متراکم در سراسر اتاقک)، نشانگر درجه حرارت و زمان سنج باشد.

کنترل کيفيت عمکلرد دستگاه آون

• انديکاتور شيميايی: بصورت نوارهای کاغذی و ويال‌های حاوی معرف‌هايی است که در درجه حرارت تعيين شده تغيير رنگ می دهد (چسب اوکی). مشاهده‌ی تغيير رنگ مناسب، نشانه‌ی کارايی قابل قبول است. از اين انديکاتورها بايستی در هرنوبت کاری استفاده شود.
• انديکاتور بيولوژيک: استفاده از نوار کاغذی که آغشته به اسپور باسيلوس سوبتيليس واريتة نيجر (8372 ATCC) (مقاوم‌ترين ارگانيسم به حرارت خشک) برای کنترل توانايی دستگاه جهت از بين بردن تمام شکل‌های حيات ارگانيسم‌ها مناسب است.از اين انديکاتورها بايستی بصورت هفتگی استفاده شود. شرايط استفاده نوار کاغذی آغشته شده به اسپور باسيلوس سوبتيليس واريتة نايجر، پس از اينکه در آون استفاده شد در مدت زمان لازم در داخل محيط براث به مدت 24 ساعت گذشته و سپس از شيرابه در سطح محيط جامد (اگار خوندار ) کشت داده ونتيجه را مورد بررسی قرار دهيد.

نکات نگهداری از دستگاه آون

مدت زمان لازم برای استریل بسته به میزان حرارت متفاوت است. همچنین این امر در برندهای مختلف دستگاه آون به حجم و طراحی آن بستگی دارد. برای اطلاع یافتن از میزان حرارت کارکرد و شیوه مراقبت از آن باید به کاتالوگ دستگاه مراجعه کنید. نکات کلی در راستای حفظ و نگهداری بهتر از آون به شرح ذیل است:

• هنگامی که دستگاه روشن است از حرکت دادن آن پرهیز کنید.
• دستگاه باید بر روی سطح صاف قرار بگیرد.
• آنها را بر روی میزهای چوبی یا پلاستیکی قرار ندهید.
• مواد قابل اشتعال را از آن دور نگه دارید.
• دستگاه را نباید خیلی پر کرد. فاصله بین پک‌ها و دیواره‌های دستگاه را رعایت کنید.
• از قرار دادن ابزار در کف دستگاه حتما خودداری کنید و از طبقات موجود آن استفاده کنید.

هنگام خرید آون به چه نکاتی باید توجه کرد؟

همانطور که اشاره کردیم از دستگاه‌های آون‌ برای استریل تجهیزات دندانپزشکی، جراحی و سرسوزن‌ها استفاده می‌کنند. همچنین با توجه به قوانین و مقررات این دستگاه، استریل تجهیزات پلاستیکی با آنها ممنوع است. با این حال، هنگام تهیه دستگاه آون برای آزمایشگاه، آنها را مورد ارزیابی و بررسی قرار دهید. این ارزیابی شامل بررسی و جستجوی انواع آون از نظر نوع، کارکرد، قیمت، برند، جنس، دما، نوع قطعات، قابلیت‌ها و ویژگی‌ها است.

دستگاه آون به صورت آون خلاء، آون سنگین، دیجیتال استاندارد، رومیزی و … در بازار وجود دارد. در واقع، تنوع در کارکرد، ابعاد و اندازه باعث برآورده کردن نیاز آزمایشگاه‌های تحقیقاتی و بیولوژیکی می‌گردد. یکی از مهم‌ترین سوالات هنگام خرید آون این است که: “کدام ابعاد و نوع آون برای نیاز شما مناسب است؟” برای انتخاب ابعاد و اندازه صحیح آنها، باید تعداد تجهیزات و ابزارها را بررسی کرد. سایر فاکتورهای مهمی که باید در هنگام خرید آون بررسی کنید عبارتند از:

• کیفیت و استاندارد بودن
• لوازم جانبی
• ایمنی دستگاه

با توجه به ایجاد شرایط کاری مناسب، ایمن و به دور از هر گونه خطر و آسیب، استفاده از تجهیزات استاندارد و ایمن بسیار اهمیت دارد. اعمال استانداردها و مقررات ایمنی در طراحی آون، به منظور کاهش یافتن صدمات، خسارت مالی و جانی و آتش سوزی است. همچنین رعایت استانداردها در تولید و طراحی آن به معنی مکانیزم و عملکرد صحیح است. بنابراین، قبل از خرید دستگاه آون، استانداردها و گواهینامه‌های آن را بررسی کنید.

قیمت آون

اساسی‌ترین پارامتر تاثیرگذار در خرید دستگاه آون، قیمت آن است. یکی از اصلی‌ترین عوامل تعیین کننده قیمت دستگاه، جنس محفظه داخلی آن است که می‌توان آنها را از استیل ضد زنگ و یا آلومینیوم ساخت. آون‌های دارای محفظه داخلی استیل از کیفیت بالاتر و طول عمر بیشتری نسبت به آون‌های دارای  محفظه داخلی آلومینیوم است. آون‌های آزمایشگاهی انواع مختلفی دارند.

آنها شامل آون آزمایشگاهی خلاء (Vacuum Oven)، آون آزمایشگاهی همرفتی با گردش اجباری هوا (Forced Air Convection Oven)، آون آزمایشگاهی گردش طبیعی هوا (Gravity Convection Oven)، آون آزمایشگاهی با دمای بالا (High-Temperature Oven)، آون آزمایشگاهی جهت فعالیت های سنگین (Heavy Duty Oven) و آون آزمایشگاهی استاندارد دیجیتال (Standard Digital Oven) هستند. هر کدام از این تجهیزات قیمت‌های متفاوتی دارند.

دستگاه آون ساده و آزمایشگاهی دیجیتالی نسبت دستگاه هوشمند از قیمت پایین‌تری برخوردار است. البته ظرفیت و احجام بزرگ‌تر این دستگاه‌ها، از عوامل موثر در افزایش قیمت آون‌های آزمایشگاهی هستند. امروزه انواع سنسورهای حرارتی، امکان کنترل دقیق دما را برای دستگاه‌های دیجیتالی فراهم کرده است. سنسور حرارتی از نوع حسگرهای دیجیتالی، از دقت بالایی برخوردارند و اجازه کنترل دمایی دقیق‌تری را بر روی عملکرد دستگاه به کاربر می‌دهد.

سایر پارامترهای موثر بر قیمت دستگاه آون

سایر عوامل تعیین کننده قیمت این دستگاه عبارتند از:

• ظرفیت 
• سایز و ابعاد دستگاه
• تعداد قفسه‌ها
• نوع عایق‌های حرارتی
• مجهز بودن به فن، تایمر، ترموستات، ترمومتر دیجیتال و کنترلر دیجیتال PID
• نوع و تعداد المنت‌های گرم کننده
• سیستم‌های حفاظتی اعمال شده بر روی آون
• نوع پوشش بیرونی
• تجهیزات و قطعات به کار برده شده در ساخت
• نوع کاربرد جهت استفاده در پزشکی، صنایع، کلینیک‌ها، انواع آزمایشگاه‌های شیمی، زیست، میکروبی و …
• نو و یا دست دوم بودن دستگاه
• ایرانی یا خارجی بودن دستگاه

جهت اطلاع از قیمت دستگاه آون و سایر تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی می توانید با کارشناسان و مشاوران شرکت سینا طب تماس حاصل فرمایید و از بروزترین قیمت‌ها مطلع گردید.