دستگاه فور (فرانسوی: Four) وسیله‌ای است برای استریلیزاسیون تجهیزات به کمک حرارت خشک که برای وسایلی که ویژگی‌های زیر را دارند، استفاده می‌گردد:
- از جنس مواد غیر قابل اشتعال هستند.
- نباید در تماس با رطوبت قرار بگیرند.
- در اثر حرارت بالا، تغییر حالت نمی‌دهند و ذوب نمی‌شوند.
در روش استریلیزاسیون به کمک حرارت مرطوب، تجهیزات را در آب جوش قرار می‌دهند و یا با استفاده از بخار، آنها را سترون (عاری از باکتری یا قارچ یا ویروس یا دیگر میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا و غیر بیماری‌زا) می‌کنند. این روش سریع‌تر از روش حرارت خشک باعث سترون کردن می‌شود. به عنوان مثال، لباس‌های مورد استفاده برای عمل جراحی و یا ابزار پلاستیکی و لاستیکی به روش حرارت مرطوب استریل می‌گردند.
فورهای آزمایشگاهی تجهیزاتی استاندارد هستند که در اکثر آزمایشگاه‌های بالینی، پزشکی قانونی، الکترونیک، پردازش مواد و تحقیقاتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. دستگاه‌های استریل کننده آزمایشگاهی دمای یکنواخت و کنترل دقیق دمایی را برای استریل کردن و سایر عملکرد‌های آزمایشگاهی صنعتی ارائه می‌دهند. برخی از ابزار، تجهیزات و موادی که برای استریل شدن باید در دستگاه فور قرار بگیرند عبارتند از:
- ظروف شیشه‌ای مانند پتری دیش (Petri dish)، پیپت (به فرانسوی: pipette)، لوله‌های آزمایش و آزمایشگاهی
- پودر‌ها مانند اکسید روی (Zinc oxide)، نشاسته و سولفادیازین
- تجهیزات فلزی مانند تیغ، قیچی و اسکالپل (Scalpel) یا تیغ بیستوری
دستگاه فور با ایجاد دمای بسیار بالا برای چندین ساعت، میکروارگانیسم‌ها و اسپورهای باکتریایی را از بین می‌برد. ویژگی رسانای حرارتی تجهیزات، اساس کار این دستگاه است. در ابتدا سطوح خارجی ابزار در تماس با حرارت قرار می‌گیرد و در ادامه حرارت از طریق خود ابزار به سطوح داخلی‌تر منتقل می‌گردد. به طور معمول، 170 درجه سانتیگراد به مدت 30 دقیقه، 160 درجه سانتیگراد به مدت 60 دقیقه و 150 درجه سانتیگراد به مدت 150 دقیقه برای استریل شدن وسایل لازم است.
انواع مختلف دستگاه فور بر اساس ظرفیت و حجم
این تجهیزات آزمایشگاهی بر اساس ظرفیت و حجم دارای انواع مختلفی بوده و معمولاً شامل 27 لیتری، 40 لیتری و 55 لیتری هستند.
انواع مختلف دستگاه فور آزمایشگاهی بر اساس ساختار و کاربرد
فورهای آزمایشگاهی بر اساس ساختار و کاربردی که دارند به دسته بندی های زیر تقسیم می‌شوند:
- فور ساده
این دستگاه‌ها کاربری بسیار آسان و راحتی دارند. از ویژگی‌های ساختاری آن می‌توان به عدم وجود ترمومتر، دریچه تخلیه بخار و نداشتن نشانگر دمای داخل دستگاه اشاره نمود. دستگاه‌های ساده قابل کالیبره کردن نیستند و دقت دمایی آنها حدود 10 درجه سانتیگراد است. از این تجهیزات جهت استریل کردن تجهیزات فلزی اتاق عمل و مطب‌های دندانپزشکی استفاده می‌گردد.
- دستگاه فور دیجیتال
دستگاه‌های دیجیتال دارای ترمومتر و دریچه تخلیه بخار هستند و در بعضی دماها می‌توان آنها را کالیبره نمود. دقت دمایی این تجهیزات آزمایشگاهی 5 درجه سانتیگراد بوده و نسبت به فور ساده از دقت بالاتری برخوردارند. این دستگاه‌ها می‌توانند دما را تا 250 درجه بالا ببرند.
- فور هوشمند
دستگاه‌های فور هوشمند دارای ترموستات، ترمومتر، تایمر و دریچه تخلیه بخار هستند. سیستم هشدار و کالیبراسیون این تجهیزات به صورت اتوماتیک عمل می‌کند. دقت دمایی فور های هوشمند از دو مدل قبلی بالاتر و حدود 2 درجه سانتیگراد است. این دستگاه قادر است دما را تا 200 درجه سانتیگراد بالا ببرد. این تجهیزات به صورت رومیزی بوده و معمولاً در آزمایشگاه‌های طبی مورد استفاده و بهره برداری قرار می‌گیرند.
- دستگاه فور هوشمند فن دار
این دستگاه کاملاً مشابه دستگاه قبلی است. فورهای هوشمند فن‌دار دارای ترموستات، ترمومتر، تایمر، دریچه تخلیه بخار و فن هستند. سیستم کالیبراسیون و هشدار این تجهیزات نیز به صورت اتوماتیک است. دقت دمایی فورهای هوشمند نوع فن دار 1 درجه سانتیگراد است و دما را تا 200 درجه سانتیگراد بالا می‌برند.
- فور دما بالا
این دستگاه‌ها استریل کننده مناسب آزمایشگاه های تخصصی فیزیک هستند و قادرند دما را تا 600 یا 700 درجه سانتیگراد افزایش دهند.
- دستگاه فور خلاء یا وکیوم
از این تجهیزات جهت استریل کردن لوازم پزشکی استفاده می‌شود که نسبت به اکسیژن بسیار حساس هستند و لازم است در خلاء استریل گردند. از این دستگاه‌های استریل کننده، در آزمایش‌های فلزات و ذوب آنها نیز استفاده می‌گردد و هوای داخل آن توسط پمپ خلاء تخلیه می‌شود. این نوع دستگاه‌ها قادرند دما را تا 1100 درجه بالا ببرند.
بخش مکانیکی فور
- پوشش بیرونی: این پوشش از جنس آلومینیوم یا استیل ضد زنگ است؛ چرا که باید در مقابل شوک‌های مکانیکی و اکسیداسیون مقاوم باشد. همچنین این بخش شامل چندین لایه است که از خروج هوای گرم از داخل محفظه جلوگیری می‌نماید.
- فایبرگلاس: دو نوع فایبرگلاس داریم؛ فایبرگلاس قهوه‌ای که ارزان‌تر است، اما خطرناک است و ممکن است باعث التهاب سیستم تنفسی شود. فایبرگلاس زرد که متنوع‌تر است و کم خطر‌تر از نوع قهوه‌ای است. باعث حساسیت پوستی می‌گردد و هنگام تماس با آن باید از دستکش استفاده شود. مزیت فایبرگلاس این است که عایق مناسبی است و از نشت انرژی از داخل دستگاه به بیرون و هدر رفت گرما، به خوبی جلوگیری می‌کند.
- محفظه دستگاه: محفظه نیز از جنس آلومینیوم یا استیل ضد زنگ است. محفظه مستطیل شکل است و مقاوم بالایی در برابر اکسیداسیون دارد و همچنین دارای برجستگی‌هایی برای قرارگیری طبقات است. محفظه دستگاه از سایر بخش‌های دستگاه جدا شده است تا حرارت بالا بر روی قطعات دستگاه اثر مخرب نگذارد.
- طبقات: که وسایل بر روی آنها قرار می‌گیرد. تعداد طبقات به تعداد و اندازه وسایل و ظرفیت دستگاه بستگی دارد. این طبقات از جنس آلومینیوم بوده و در برابر اکسیداسیون بسیار مقاومند. همچنین بعضی از این طبقات منفذ‌هایی برای عبور هوا دارند تا جریان هوا به خوبی در داخل محفظه برقرار شود.
بخش الکتریکی دستگاه فور
- منبع انرژی
برق لازم برای دستگاه فور، 220 ولت با نرخ تبدیل 50 هرتز است. همچنین جریان اصلاح شونده (AC تبدیل شده به DC) برای کارکردن صفحه کنترل لازم است.
- گرم کننده (هیتر)
سیستم تولید گرمای الکتریکی به این صورت است که جریان برق از مسیری می‌گذرد که مقاومت آن بسیار زیاد است و انرژی الکتریکی به انرژی گرمایی تبدیل می‌گردد. این سیستم معمولاً گرمایی در محدوده 50 تا 300 درجه سانتیگراد را ایجاد می‌کند. این هیترها با ولتاژهای گوناگون در دستگاه فور به کار می‌روند:
- 347 ولت تک فاز
- 600 ولت تک فاز
- 600 ولت سه فاز
- 208-240 ولت تک فاز
- 208 ولت سه فاز
المنت‌های هیتر سه ویژگی اصلی و مهم دارند:
- مقاومت الکتریکی بالا
- عایق الکتریکی
- رسانای گرما
6 نوع المنت در دستگاه فور به کار می‌رود:
- دایره ای یک طرفه
- U شکل یک طرفه
- موجی شکل یک طرفه
- مربعی یک طرفه
- سه طرفه
- چهار طرفه
- ترموستات
از جنس سرامیک و نیمه رسانا است. ویژگی آن این است که در برابر گرما مقاوم است و دارای ضریب دمایی منفی بالایی است. به این معنا که در اثر افزایش دمای دستگاه، مقاومت گرمایی ترموستات کاهش پیدا می‌کند و بالعکس. بنابراین یک حسگر گرما است که مستقیماً با هیترها در تماس است و دمای مد نظر دستگاه را با قطع و وصل کردن هیترها تنظیم می‌کند.
- نشانگر دما
دو نوع ترمومتر و ترموکوپل برای نشان دادن دمای داخل محفظه استفاده می‌شود.
- تایمر
دو مدل تایمر الکتریکی و مکانیکی وجود دارد که محدوده زمانی 5 الی 60 دقیقه را برای استریل شدن وسایل اندازه می‌گیرد.
- فیوز
برای محافظت از قطعات الکترونیکی دستگاه فور در برابر نوسانات جریان برق استفاده می‌گردد.
- صفحه کنترل دستگاه
اجزای مختلفی دارد که معمولاً روی درب فور قرار دارد و شامل نمایشگر سبز رنگ برای برق دستگاه، نمایشگر قرمز برای هیتر دستگاه، کلید روشن-خاموش و دستگیره در دستگاه است.
مزایا و معایب دستگاه فور
دستگاه فور به آب نیاز ندارد و فشار چندانی به محفظه دستگاه وارد نمی‌کند. این ویژگی‌ها باعث شده تا برخلاف دستگاه اتوکلاو، دستگاه فور ایمن‌تر باشد و در محیط‌های آزمایشگاهی رواج بیشتری داشته باشد. دستگاه فور از اتوکلاو کوچکتر است، اما کارایی آنها به یک اندازه است. سرعت عمل فور از اتوکلاو بیشتر است و در مقایسه با سایر روش‌های استریلیزاسیون، دستگاه فور به دمای بالاتری دست می‌یابد. از آنجایی که از حرارت خشک به جای حرارت مرطوب استفاده می‌گردد، ممکن است برخی از میکروارگانیسم‌ها از بین نروند.
عمده مزیت‌های دستگاه فور عبارتند از:
- دستگاه به راحتی نصب و راه اندازی می‌گردد.
- هزینه نگهداری آن نسبتاً کم است.
- به محیط زیست آسیبی نمی‌رساند.
- باعث خورده شدن فلزات و ابزار آلات نمی‌شود.
برخی از معایب دستگاه فور به شرح ذیل است:
- استفاده از دماهای خیلی بالا توصیه نمی‌گردد.
- در برابر اسپورهای مقاوم به گرما و پریون ها ناکارآمد است.
- تنها وسایلی که در مقابل دمای بالا پایدار هستند، استریل می‌شوند.
انواع دستگاه فور
- فور باد گرم با هوای ایستا (استاتیک)
در نوع هوای ایستا، هیترها در پایین دستگاه قرار گرفته‌اند و هوای گرم داخل محفظه از طریق همرفت گرانشی بالا می‌آید. در مقایسه با نوع هوای متحرک، دمای محفظه کمتر یک دست است.
- فور باد گرم با هوای متحرک
این نوع دستگاه به کمک موتور محرکی که دارد، همرفت مکانیکی ایجاد می‌کند و هوای گرم را با سرعت بسیار بالا به داخل محفظه می‌دمد. در نتیجه انتقال انرژی گرمایی از هوا به وسایل داخل دستگاه سریع‌تر صورت می‌گیرد. از رسیدن هوای گرم به بالای محفظه جلوگیری می‌شود؛ چرا که مدام هوا به وسیله فن دستگاه، به طور یکنواخت در داخل محفظه به گردش در می‌آید. هوای سرد نیز در پایین محفظه قرار می‌گیرد. این ویژگی گردش هوا در نوع هوای ایستا وجود ندارد؛ بنابراین در مقایسه با نوع هوای ایستا، نوع هوای متحرک بهتر است.
کارکرد دستگاه
فور باد گرم یا همان فور، محفظه‌ای دو جداره دارد که از جنس استیل یا آلومینیوم است و بین دو جداره آن، توسط الیاف شیشه‌ای آزبست (Asbestos) یا پنبه نسوز یا پنبه کوهی پر شده است تا عایق گرما باشد. درب دستگاه نیز دو جداره است که یک جداره آن دارای درزگیر است.
المنت‌های گرم کننده در قسمت پایین دستگاه قرار دارند و هوای گرم از طریق فن‌های الکتریکی در داخل محفظه به گردش در می‌آید. فور دارای دو تا سه طبقه است. برای استفاده از دستگاه، وسایل با پارچه تمیز یا فیلتر کاغذی پوشانده می‌شوند و در داخل طبقات منفذ دار فور قرار داده می‌شوند.
نکات قابل توجه حین استفاده از دستگاه فور
- دستگاه به برق وصل باشد و روشن شود.
- 30 دقیقه قبل از استفاده، دستگاه گرم شود.
- دمای دستگاه قبل از قرار دادن ابزارآلات در داخل آن چک شود.
- زمان ضد عفونی، از 20 الی 15 دقیقه بعد از رسیدن دمای دستگاه به حد مد نظر محاسبه گردد.
- ابتدا طبقه میانی دستگاه پر شود.
- فضای کافی در اطراف هر وسیله تعبیه گردد تا گردش هوای گرم به مشکل برنخورد.
- در صورت نیاز به فضای بیشتر، طبقات دیگر اضافه گردد و طبقه میانی به بالا انتقال داده شود.
- برای جلوگیری از شکستن ظروف شیشه‌ای، به صورت روی هم انباشته قرار نگیرند.
انتخاب و خرید دستگاه فور
هنگام انتخاب این تجهیزات به کاربردهای دستگاه، ابعاد، ظرفیت فور و برند شرکت سازنده توجه نماید. جهت انتخاب و خرید دستگاه فور می‌توانید با مشاورین و کارشناسان شرکت سینا طب تماس حاصل فرمایید و مناسب‌ترین و رایج‌ترین دستگاه‌ها را جهت استفاده در بیمارستان‌ها، مطب‌ها، آزمایشگاه‌ها و دندانپزشکی‌ها تهیه نمایید.
بررسی عوامل مؤثر بر قیمت دستگاه فور استریل
یکی از مهم‌ترین مسائل هنگام تهیه و خریداری فورهای آزمایشگاهی، مسئله قیمت دستگاه است. با توجه به این که دستگاه‌های استریل کننده دارای انواع مختلفی هستند، قیمت هر یک از آنها می‌تواند با دیگری متفاوت باشد. از مهم‌ترین عوامل تعیین کننده قیمت دستگاه فور می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نوع و مدل دستگاه
- برند شرکت کننده
- کیفیت تجهیزات
- تکنولوژی ساخت
- نوع کاربرد
- آپشن‌های دستگاه
- ایستاده و رومیزی بودن فور
- استیل و یا آلومینیومی بودن محفظه داخلی
- حجم داخلی دستگاه بر حسب لیتر
- هوشمند و یا ساده بودن آن
- توان مصرفی دستگاه
همراهان عزیز و گرامی می‌توانید برای اطلاع از قیمت‌های به روز انواع مختلف دستگاه‌های استریل کننده و همچنین سایز لوازم و تجهیزات پزشکی شرکت سینا طب، با شماره‌های درج شده در صفحه تماس ما، تماس حاصل فرمایید.